O exilio forzado de persoas comprometidas cos ideais democráticos é unha das traxedias máis dolorosas que marcou a historia española durante a ditadura e aínda continúa os seus efectos. Así, miles de persoas, fieis ao mandato legal republicano, víronse obrigadas a abandonar país por motivos políticos, enfrontados ao poder contrario aos principios e valores dun sistema democrático; e, como tal, empeñado nunha persecución bestial da alternativa á súa ideoloxía fascista. Estas persoas, na súa maioría nacionalistas galegos, socialistas, comunistas e anarquistas, foron parte dos moitos milleiros de persoas mortas, encadeadas, aldraxadas e sempre perseguidas pola súa significación e militancia. A pesar dos limitados avances na lembranza de xustiza a través da Lei de Memoria Democrática, o exilio segue sendo unha materia pendente no recoñecemento ás vítimas do franquismo. Esta tarefa debe ser abordada en profundidade polas asociacións memorialistas de base popular, os historiadores e as institucións públicas. O exilio republicano non só foi un fenómeno político, senón tamén humano. Miles de familias víronse separadas, e os exiliados enfrontaron condicións difíciles no seu novo fogar. A miúdo, viviron na pobreza e o exilio impediulles regresar durante décadas. Moitos deles nunca puideron volver ver aos seus seres queridos nin pisar a súa terra natal. A pesar da magnitude desta traxedia, este exilio político ten recibido menos atención que outros aspectos da memoria histórica democrática. É imperioso avanzar no recoñecer a estas vítimas da represión e establecer medidas para a súa reparación moral e material. Para abordar en profundidade o exilio forzado, é esencial que as asociacións memorialistas de base popular continúen o seu labor incansable desempeñando ese papel fundamental na recuperación e na faceta de darlle visibilidade ás vítimas. É necesario seguir recompilando testemuños dos exiliados e descendentes, organizando actos conmemorativos e realizando lícita presión ás institucións públicas para que recoñezan a importancia deste obxectivo. Os historiadores tamén teñen unha responsabilidade crucial neste proceso. Investigar e documentar o exilio republicano é esencial para lanzar luz sobre unha parte escura da historia. Os estudos académicos sobre este tema deben contribuír á construción dunha narrativa máis completa e precisa do que significou o exilio para as persoas e para o país no seu conxunto. As institucións públicas, pola súa banda, deben asumir un compromiso máis firme no recoñecemento do exilio. Isto implica a creación de espazos de memoria, a promoción de investigacións académicas e a inclusión do exilio nos programas educativos. Verdade, xustizas, reparación e garantía de non repetición dos feitos en favor tamén destas vítimas.