Entrevista CTV

De Picasso a Luisa Villalta, de Valle Inclán a Manolo Rivas, conversar con Xurxo Souto (A Coruña, 1966) é como abrir un libro cheo de referencias ao pé da páxina. Dos escritores que falaron da cidade e, por suposto, dos que a cantaron, cun triunvirato especial, Canzobre, Sito Sedes e o gran Pucho Boedo, aos que cita e recita sen parar.

Enumera tamén de memoria os topónimos relacionados co mar coma outros cantan a aliñación dos mellores tempos do Deportivo. Souto, que reivindica a outra historia da cidade, a dos barios e a que non sae tanto nas postais, é coruñés e coruñento. “Do Modelo”, apunta. “É algo moi entrañable porque, por desgraza, miña nai morreu este verán e atendérona nos ultimos días no Modelo, así que hai un ciclo vital asociado ao sanatorio”.  

Coruñés de Monte Alto, obviamente...
Crieime na rúa da Torre, nunha travesía que se chama San Lourenzo. Meus avós eran de Perillo. Eran labradores, meu bisavó tiña bois, eran mariscadores e percebeiros. E a outra familia era de Abegondo. Meu pai era mestre e eu facía ao revés que outros nenos, pasaba o curso na aldea e no verán viñamos á Coruña.

Onde estudou? 
De neno, con meu pai. E logo en Cambre e o instituto, en Zalaeta, un lugar referencial. E en anos moi bonitos. Agora neste barrio vive moita xente pero non se ve moita xente nova. E, para min, esa escorrentada de xente cara ao instituto era algo fantástico.

Naqueles tempos era un dos institutos con máis sona. 
Tiñamos sona de ser un barrio conflictivo. Como cambiou Monte Alto, non? Era a época da Transición e sempre había ameazas de bomba, toda a actividade política e o ambiente de barrio, de pequena delincuencia, cos míticos El Taleguero, Víctor el Alemán...

Había moita droga tamén nesa época.
Non, non, o boom da heroína foi un pouco despois.

E foi aí onde naceu o seu amor por Monte Alto? 
O meu amor polo barrio, pola realidade. Eu era da Coruña, falábanme da Coruña, pero había unha Coruña que non salía no instituto nin nos medios de comunicación. Temos o mar metido no fuciño e ninguén me falaba nada do mar. Ata que empecei a preguntar, coñecín os percebeiros... Ti se vas ao alto da Torre que ves?

Monte Alto? O mar? 
O mar, si, pero os mariñeiros ven o Carpancho, os Abarracidos, as Tousas de Leste, as Tousas de Vendaval, e os percebeiros, desde o Club do Mar, ven o Gancho, o Grelle, a praia de Area de Concha, os Macallás, o Redondo, A Longuiña e o Corvado, o Morro Baixo, a Furna do Herminio, o Ollo, a Perdiz, o Sogadoiro (quero dicilos todos), o Gueivouteiro, os Coitelos de Terra, os Coitelos do Mar, o Xanrei, o Boi, a Vaca, o Becerro e o Becerriño. Todo iso é Coruña. O que di Manolo Rivas: A Coruña é unha cidade atlántica pero cun xeito de vida mediterráneo. Por un lado, esa fascinación polo océano, polo sol que se deita no Orzán; polo outro, a xente que vive na rúa. Ese contraste é absolutamente marabilloso. É o que me fascinou sempre, o que tentei compartir cos Diplomáticos e con outras experiencias.

Cal é a primeira lembranza que ten da Coruña? 
O máis intenso, o Club do Mar de San Amaro. Aí aprendín a nadar,  na piscina dos nenos, que xa non existe. Eses veráns marabillosos que estabas comendo bocadillos de mortadela, esperando esas dúas horas para bañarte, e baixabas á praia e ías nadando a aquelas lanchiñas. Sempre me pareceu un lugar máxico, lindísimo, un clube de deportes náuticos pero creado por obreiros. Milucho Mariñas, o gran percebeiro, contoume que fora construido polo seu pai e os seus compañeiros de barrio co cemento que sobraba das descargas do porto. E construírono para disfrutar do mar, si, pero sobre todo para poderse duchar porque nas casas non había auga corrente. E como contaba Sito Sedes, que era onde máis lle gustaba tocar, porque sentían o son das ondas e dalgunha maneira afinaban así. Se hai algún lugar da infancia onde fun feliz é o Club do Mar.

Sempre viviu en Monte Alto?  
Si. Ata que casei e, por amor, fun vivir á Agra do Orzán, porque a nai da miña compañeira, que xa tiña unha certa idade, estaba soa, e decidimos vivir ao seu lado. E agora, aínda que me gustaría moito, teño que dicir que sería imposible vivir en Monte Alto porque estase convertendo –e era normal, fumos uns profetas– nun lugar de desexo. Por que? Porque estás no centro do océano, no centro da Coruña.

Iso non cambia dalgunha maneira a esencia do barrio? 
Ven moita xente de fóra e eleva os prezos pero faino coa idea de adaptarse ao xeito de vida da rúa da Torre e iso é moi lindo.

Síntese referente desa historia coruñesa máis esquecida? 
Eu tamén me sinto parte da Pescaría (canta): “La estatua de Curros Enríquez le dijo a la de Carballo, bájese del pedestal si quiere tomarse un baño. ¿Cómo quiere que me baje si no tengo bañador? Aunque estoy lleno de jiña también tengo pundonor”. Pero A Coruña é moito máis. E sobre todo se incorporamos esa Coruña do mar. Reclamo poñer uns letreiriños por toda esa zona da Torre para saber como se chaman. Os nomes das pedras, que siguen usando os percebeiros.

Que é o que lle dá orgullo de ser coruñento? Coruñés, perdón.
Si, coruñento, a min gústame moito a palabra coruñento. Era unha palabra pexorativa pero non, asúmoa. O que me fai sentir orgulloso é esa “cidade tatuada na pétrea pel do mar” que dicía Luísa Villalta. Somos elegantes, cabaleiros, bravos, arroutados. Esa é a esencia de ser coruñés. A búsqueda da beleza. E como se concreta iso? Dúas palabras: Pucho Boedo. O noso gran cantor. Pásalle como a Carlos Gardel, canto máis o escoitas (canta: “Ollou cara os ceos, co puño pechado...”), máis te emocionas. A Coruña é emoción.

E cantar nas tabernas... 
Como en Os Belés, que era lindísima. E iso que se conta de Rosalía Mera poñendo os cubatas é verdade. A min púxome un cubata Rosalía Mera. Porque aí era unha amiga máis de Cesáreo. Todos podiamos cantar pero como non cantases ben mirábanche así... E cando cantaban ‘Negra Sombra’ parábase o mundo.

Todo isto é o bo pero algo malo teremos tamén...  

A ignorancia que temos os coruñeses da nosa propia cidade. Esa visión provinciana, cando deixamos de ver que somos o centro do mundo para nos converter nun pequeno Madrid. E o peor non é culpa nosa, xa non é ‘realismo máxico’ senón ese ‘punkismo máxico’ onde os petroleiros tropezan dúas veces coa mesma pedra. Cando tiña dez anos vin chover negro, co ‘Urquiola’. E despois vimos arder o mar. Pensabamos que non podiamos ver nada máis extraordinario? Vertedoiro de Bens. Iso é o peor da Coruña. Xa o dicía o sueco Staffan Morling: “Galicia non é a fin do mundo, é o centro do mar”. E nós sabemos que somos o centro do mar porque se espetan os petroleiros.

Se tivera unha máquina do tempo, a onde iría? A cantar con Pucho?  
Pero foi unha época moi triste. Quizáis un pouco antes, nesa época que querían cambiar o mundo, co ateneo do pai de Pucho, a creación do Club do Mar, as Irmandades da Fala... E que non rematase co golpe de estado. Cando baixaba cos meus avós ao campo da Leña e vía eses cuarteis e ese ambiente... parecía outra cidade.

Sempre houbo unha especie de fronteira na rúa da Torre...  
Non era unha especie, era unha fronteira. Iso díxomo César José, que nos anos do franquismo, na rúa da Torre era imposible acabar cos choqueiros así que poñían os jeeps da Policía cunha barricada en Panadeiras para que non foran escandalizar a Coruña.  

Por que elexiu este recuncho para a foto?

A pena da Vixía representa a máis alta carga mítica da Coruña. É un lugar que emocionaba os habitantes de hai dous mil anos, con petróglifos esquecidos no castelo de San Antón, é un facho da nosa cidade ata o presente que está esquecido, cheo de lendas sobre os camiños do mar.

Cando ven alguén de fóra de visita, onde o leva?  
Ao centro do mundo, á Torre de Hércules. E percorremos a península da Torre. Aí perdes a perspectiva da cidade e atopas o océano, o alén, as lendas da illa do Paraíso.